Hasan Basri Çantay (1887 – 1964), Cumhuriyet dönemi Türkiye’sinin önemli din âlimlerinden, siyasetçilerinden ve yazarlardan biridir. Hem milletvekilliği yapmış bir siyasetçi hem de Kur’an meali hazırlamış bir müfessir olarak tanınır. Türkçe Kur’an meali alanında erken dönem çalışmalarıyla dikkat çeken Çantay, aynı zamanda gazeteci, eğitimci ve fikir insanı kimliğiyle de öne çıkmıştır.
Hasan Basri Çantay, 1887 yılında Balıkesir’de doğdu. İlk eğitimini memleketinde aldı. Küçük yaşlardan itibaren hem dini ilimlere hem de edebiyata ilgi duydu. Genç yaşta Arapça öğrendi ve İslam ilimlerinde kendini geliştirdi.
Babasının teşvikiyle başladığı eğitim yolculuğunu Balıkesir’deki medreselerde sürdürdü. Burada klasik İslami ilimlerde eğitim aldı. Ayrıca edebiyat ve tarih alanına da ilgi duyarak çok yönlü bir entelektüel kimlik kazandı.
Hasan Basri Çantay, yalnızca dini çalışmalarla sınırlı kalmadı; aynı zamanda sosyal ve siyasal hayatta da aktif bir rol oynadı. Kurtuluş Savaşı yıllarında Balıkesir’de halkı örgütleyen aydınlardan biri oldu. Milli Mücadele’ye destek veren yazılar yazdı, halkı bilinçlendirdi.
Cumhuriyet’in ilanından sonra siyasetle ilgilenmeye devam etti. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde milletvekilliği yaptı. Bu görevinde özellikle dini hayatın sağlıklı bir zeminde gelişmesi için çaba harcadı.
Siyaset hayatının yanı sıra gazetecilik de yaptı. Yazılarıyla hem dini konuları hem de toplumsal meseleleri gündeme taşıdı.
Hasan Basri Çantay’ın en bilinen çalışması, hazırladığı Kur’an mealidir. Türkçede Cumhuriyet döneminde yazılmış en önemli meallerden biri kabul edilen bu eser, onun adını geniş kitlelere duyurmuştur.
Çantay’ın meali şu özellikleriyle öne çıkar:
Bu meal, hem halk arasında hem de akademik çevrelerde uzun yıllar başvuru kaynağı olarak kullanılmıştır.
Çantay, sadece meal çalışmasıyla değil, aynı zamanda edebi ve dini eserleriyle de tanınır. Arapça ve Türkçeye olan hâkimiyeti sayesinde eserlerinde güçlü bir üslup sergilemiştir.
Eserlerinden bazıları şunlardır:
Bu eserlerinde hem dini ilimlere katkıda bulunmuş hem de edebiyat sahasında değerli çalışmalar yapmıştır.
Hasan Basri Çantay, İslam’ı hurafelerden arındırarak Kur’an’ın özüne yönelme çağrısı yapmıştır. Ona göre Kur’an, anlaşılmak ve yaşanmak için indirilmiş bir kitaptır.
Milli Mücadele döneminde dini ve milli değerleri bir arada savunması, onun halk arasında güçlü bir etki bırakmasını sağlamıştır. Hem siyasetçi kimliğiyle hem de ilmi çalışmalarıyla Türkiye’de dini hayatın şekillenmesine önemli katkılar yapmıştır.
Çantay’ın meali, Türkiye’de Kur’an’ın anlaşılmasına yönelik önemli bir adımdır. Bu meal sayesinde birçok insan Kur’an’ın mesajıyla doğrudan kendi dilinde buluşma imkânı bulmuştur.
Hasan Basri Çantay, 1964 yılında vefat etti. Balıkesir’de doğmuş ve yine Balıkesir’de hayatını noktalamıştır. Ardında bıraktığı eserler, bugün hâlâ okunmakta ve araştırılmaktadır. Özellikle Kur’an meali, Türkçe Kur’an çalışmalarının kilometre taşlarından biri olarak kabul edilmektedir.
Hasan Basri Çantay’ın vefatından sonra onun adına açılmış resmî bir web sitesi veya sosyal medya hesabı bulunmamaktadır. Ancak eserleri çeşitli yayınevleri tarafından basılmaya devam etmekte ve akademik çalışmalara konu olmaktadır. Ayrıca Kur’an meali dijital ortamlarda da araştırmacıların ve okuyucuların ilgisine sunulmaktadır.